AI, sự tự do và … con bọt biển

Vào một buổi chiều, bỗng nhiên bạn cảm thấy buồn chán và cầm lấy điện thoại của mình. Tay bạn hoạt động một cách vô thức và mở app Tik Tok lên. Qua một vài cái lướt nhẹ, bạn bắt đầu thấy sự buồn chán dần biến mất và bị thu hút vào những video ngắn thú vị, vài phút sau đó bạn nhận được những video thú vị và liên quan đến sở thích hay điều bạn đang quan tâm. Nội dung của những video này giới thiệu trực tiếp hoặc gián tiếp một cách khéo léo đến một sản phẩm nào đó, mà có thể giúp bạn giải quyết được vấn đề mà mình đang gặp phải. Một cách nhanh chóng, bạn mua nó! Vài ngày sau khi bạn nhận hàng, bạn thầm nghĩ, sao mình lại mua nó nhỉ? Thật là một thứ vô dụng! Nhưng bạn không thể dừng lại vòng lặp này.

Nếu bạn đã từng trải qua trường hợp ở trên, thì rất có thể bạn đã là nạn nhân bị thao túng bởi thuật toán. Bạn đã quyết định, nhưng quyết định đó không hoàn toàn đến bởi sự suy xét tỉnh táo, mà được sắp xếp bởi thuật toán AI. Và hãy tưởng tượng xem, chúng ta liệu còn có tự do, khi ngày càng bị thao túng và phụ thuộc vào những thuật toán?

Đừng hiểu lầm rằng tôi đang chỉ trích AI. Ngược lại tôi thấy AI có thể mang lại rất nhiều sự tiện lợi, nếu hiểu đúng và ứng dụng nó như một công cụ phù hợp trong cuộc sống. Hay nói khác đi công cụ này sẽ giúp cuộc sống của bạn tiện lợi hơn tự do hơn hoặc ngược lại. Vậy khi nào AI là trợ thủ đắc lực? Khi nào nó là kẻ thao túng hoàn hảo? Câu trả lời rất đơn giản, bạn đang làm chủ hay để AI làm chủ cuộc sống của mình? Bạn biết cách làm chủ, thì AI sẽ là trợ thủ đắc lực. Bạn lười suy nghĩ, và để AI làm chủ, thì bạn sẽ là người bị thao túng không sớm thì muộn.

Decartes từng nói: “Tôi tư duy nên tôi tồn tại”

Con người thông minh và trở nên thành thạo một kỹ năng nào đó không phải bởi chỉ số lượng tế bào neuron thần kinh, và còn bởi vì các kết nối giữa các neuron thần kinh (synapse). Việc học một kỹ năng mới sẽ làm cho các synapse mới hình thành và kết nối trong não của chúng ta, và nếu thực hành đủ lâu, các synapse này sẽ được cũng cố, và kỹ năng cũng sẽ theo đó mà thành thạo hơn. Như vậy nếu bạn để cho AI làm chủ mọi thứ, từ việc học, làm việc… dần dần những synapse liên quan đến khả năng này trong não bạn sẽ dần biến mất, bạn sẽ quên và không còn khả năng học hay làm công việc đó nữa. Hỏi AI về bài thi để có câu trả lời, hay yêu cần AI làm bài thi giúp mình sẽ không giúp bạn giỏi hơn mà chỉ giúp bạn trở nên phụ thuộc và làm nô lệ cho công cụ này mà thôi. Để AI làm hết mọi thứ trong công việc hằng ngày, thoạt nhìn sẽ thoải mái thật đấy, nhưng ngày qua ngày, khi bạn dần quên kỹ năng trong công việc, sẽ là lúc AI thay thế chính bạn, bạn bị loại. Vì vậy hãy cẩn thận khi sử dụng AI một cách vô tội vạ trong việc học và làm việc của mình (và những việc khác nữa).

Vậy hãy sống tỉnh thức và có tư duy đúng về AI, lúc đó bạn sẽ là người làm chủ công cụ này. 


Làm chủ AI để tự do

Để làm chủ AI bạn phải hiểu rõ về nó để không phụ thuộc vào nó một cách mù quán. Bản chất của mọi bộ não trên đời này nếu muốn tư duy thì phải có dữ liệu, hoặc thông tin. Chúng ta cũng vậy và trí tuệ nhân tạo cũng vậy, nếu thông tin sai lệch thì không thể nào có tư duy đúng được. Vậy khi trao niềm tin cho AI bạn nên thử suy nghĩ hay tìm hiểu, thông tin mà chúng có được từ đâu? Thông tin đó liệu có đáng tin và đúng đắn? Qua đó nhận thức rằng, AI không phải lúc nào cũng đúng, nếu thông tin mà chúng sử dụng sai, thiếu, không được cập nhật hoặc thậm chí bị cố tình thay đổi để thao túng người dùng.

Hiểu rõ bản chất trên là khởi đầu cho việc sử dụng AI phù hợp và có trách nhiệm với chính mình. Không để AI làm thay tất cả, mà chỉ xem AI là người giúp việc. Không xem AI luôn đúng, mà hiểu rằng nó có thể sai và bị thao túng, qua đó chỉ xem nó như một trong những nguồn tham khảo giữa nhiều nguồn tham thảo khác. Với tư duy cốt lõi này sẽ giúp bạn từ từ thay đổi cách tiếp cận trong thời đại bùng nổ AI nói riêng, và biến động toàn cầu nói chung. Vì giờ đây, việc thích nghi với những thứ mới, là chìa khoá sống còn để tồn tại, để luôn có chỗ đứng trong thời đại mà AI đang thay thế nhiều công việc của con người. Tránh xa những suy nghĩ biến chúng ta trở nên lười nhác và ỷ lại. Phát triển tư duy độc lập để làm chủ suy nghĩ, không bị thao túng để có sự tự do trong nhận thức.

Cuối cùng tôi muốn nói về con bọt biển với các bạn, một loài sinh vật cổ xưa tồn tại từ khoản 760 triệu năm trước cho đến ngày nay, trải qua rất nhiều biến động của tự nhiên nhưng vẫn có tồn tại và phát triển mạnh mẽ (trong khi rất nhiều loài khác đã tiệt chủng), là bởi vì một vũ khí bí mật của chúng: Khả năng thích nghi! Chúng ta cũng vậy! Hãy tư duy và luôn tỉnh thức để có thể thích nghi với sự thay đổi trong kỷ VUCA này. Hãy nhớ “Tôi tư duy nên tôi tồn tại” - Decartes

---

Tác giả: Khoa Doan
Khoa is one of 350 Professional Scrum Trainers (PST) of Scrum.org in the world and the first PST in Vietnam. He is ICF - Professional Certified Coach (PCC level). Besides that, Khoa is the Founder of Scrumviet - Professional Training Network (PTN) of Scrum.org. He is the host and organizer of Scrum day Vietnam.

 

---

Những bài viết khác có thể bạn sẽ quan tâm